اما مواردی وجود دارد که عین مال تلف نشده ، ولی رد عین مستلزم تلف شدن و از دست دادن ارزش آن مال می‌شود که در حکم تلف آن می‌باشد و حسب مورد می‌بایست مثل یا قیمت داده شود^[۷۹]. بعنوان مثال اگر کسی با مصالح متعلقه به دیگری بنایی بسازد ، مالک مصالح می‌تواند از مالک بنا بخواهد که آنها را از بنای خود جدا کرده و به او رد نماید. در اینصورت هزینه جدا سازی نیز برعهده غاصب است. اما اگر مصالح غصب شده نظیر اجر و سیمان باشد که در بنا بکار رفته ، در اینصورت هرگاه بخواهند آنها را جدا نمایند هیچگونه قیمتی بعدا نخواهد داشت که در حکم تلف می‌باشد و حسب مورد باید مثل یا قیمت داده شود.
گفتار چهارم : عدم وجود عین و تلف آن
هرگاه عین مال بواسطه تلف آن از بین رفته باشد به جهت جبران خسارت وارده به مالک باید با توجه به ماهیت آن مال، مثل یا قیمت آن را پرداخت نمود. (مثل مال در صورت مثلی بودن و قیمت آن در صورت قیمی بودن ) .
بند اول : دادن مثل
گفته شد که بهترین راه جبران خسارت ، اعاده وضعیت اقتصادی مالک به حالت قبل از تلف عین است. بنابراین در صورتی که مال تلف شده مثلی باشد ( خواه مسئولیت تلف آن به دلیل اتلاف یا تسبیب باشد ، مسئول تلف باید مثل آن را به مالک بدهد . در ماده ۳۱۱ قانون مدنی در مورد الزام غاصب آمده است: « … اگر عین تلف شده باشد ، باید مثل یا قیمت آن را بدهد … » و از ظاهر عبارت چنین بر می آید که غاصب در انتخاب مثل یا قیمت آزاد است . با وجود این از مفاد مواد ۳۱۲ و ۳۲۹ قانون مدنی بخوبی برمی‌آید که ، اگر مال تلف شده مثلی باشد ، مسئول تلف عهده دار تهیه مثل است و مالک نیز نمی‌تواند قیمت آن را مطالبه کند و نویسندگان قانون مدنی و اکثریت قاطع فقهای امامیه در این باب اتفاق نظر دارند .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فلسفه تقدم مثل بر قیمت این است که تسلیم مثل مال تلف شده بهتر می‌تواند وضع مالک را به صورت نخست درآورد و زحمت یافتن و خریدن مال تلف شده نیز به او تحمیل نمی‌شود^[۸۰].
الف: محل مطالبه مثل
ممکن است مال مثلی از محلی غصب شود و غاصب آن را به مکان دیگر منتقل نماید و محل تلف و محل غصب متفاوت باشد.سوالی که در این زمینه به ذهن می‌رسد این است که که در کدام محل باید مثل را مطالبه نمود ، محل غصب یا تلف ؟
برای مطالبه مثل که به طور معمول مال منقول است ، دادگاه محل اقامت خوانده صلاحیت دارد.^[۸۱] ولی مالک می تواند تحویل مال را در محل غصب بخواهد تا غاصب هزینه حمل را تا آن محل به عهده گیرد. احتمال داده شده است که مالک می تواند در محل تلف نیز ، که ذمه غاصب به دادن مثل تحقق یافته است، تحویل آن را مطالبه کند. همچنین گفته شده است که مالک می تواند در تمام محل‌هایی که غاصب مال را برده است مثل را بخواهد و حتی بعضی گفته‌اند در هر محل که مالک بخواهد مطالبه مثل ممکن است، ولی این گفته‌ها در حقوق کنونی مستندی ندارد.
در فرض نادری هم که مال غیر منقول تلف شده ، مثلی است ، دادگاه محل وقوع ملک صلاحیت دارد و مثل هم در همان محل داده می‌شود.
ب : تعذر رد مثل
همانطور که تا کنون ذکر شد در صورتی که مال تلف شده مثلی باشد باید مثل آن پرداخته شود زیرا مثل اقرب الی التالف است و بهتر می‌تواند زیان وارده به مالک را جبران نماید. اما همیشه شرایط به صورت عادی نمی‌باشد و ممکن است شرایطی پیش آید که رد مثل متعذر گردد. که به این موارد اشاره می‌نماییم.
۱: مثل مال در بازار یافت نمی‌شود
در بعضی موارد دادن مثل مال تلف شده با مشکلاتی مواجه می‌شود نظیر اینکه هنگام اجرای حکم مثل آن مال در بازار یافت نمی‌شود. در این صورت مطابق ماده ۳۱۲ قانون مدنی که بیان می دارد : « هرگاه مال مغصوب مثلی بوده و مثل آن پیدا نشود ، غاصب باید قیمت حین الاداء را بدهد … » باید قیمت آن مال را پرداخت نمود. بعبارتی در چنین مواقعی، مال مثلی تلف شده در زمره اموال قیمی در می آید ^[۸۲]. در این صورت ، جبران زیان جز با پرداختن قیمت امکان ندارد و طبق ماده ۳۱۲ قیمت مناط اعتبار ، قیمت حین‌الاداء می باشد . در توجیه این راه حل می توان گفت ، چون در زمان اجرای حکم غاصب باید مثل را ، به هر قیمت که باشد تهیه و به مالک تسلیم کند ، پس قیمت همین زمان باید معادل مثل قرار گیرد . به بیان دیگر ، تعذر رد مثل باعث تبدیل تعهد آن به قیمت نمی شود زیرا مثل همچنان تا زمان رد قیمت بر عهده متلف باقی می ماند و باید قیمت آن را در زمان اداء بدهد . چنان که در مورد قرض نیز چنین است^[۸۳] .
در خصوص تعذر رد مثل به دلیل نایاب شدن در بازار باید میان دو حالت تفکیک قائل شد :
۱- در صورت تعذر مثل ، مالک حاضر به صبر کردن باشد تا زمانی که مثل مال یافت شود. که در این صورت نمی‌توان او را وادار به پذیرفتن قیمت نمود. با توجه به قوانین مدنی که ضامن را مکلف به پرداختن مثل در مثلی و قیمت در قیمی می نماید ، در این حالت دادگاه ضامن را نمی تواند به دادن قیمت وادار نماید .
۱-در صورت تعذر مثل ، مالک حاضر نیست که صبر کند تا مثل پیدا شود. در این صورت است که به دلیل تعذر ، قیمت را باید پرداخت کرد . چنانکه ماده ۳۱۲ قانون مدنی در این خصوص می گوید که در صورت تعذر ضامن باید قیمت حین الاداء را بدهد^[۸۴] .
۲ : مال مثلی بعد از تلف از مالیت بیافتد
گاه می‌شود مالی در زمان تلف دارای ارزش بوده است ، رفته رفته از قیمت می افتد و دیگر ارزشی ندارد . پس آیا عادلانه است که مسئول به دادن مثل آن ملزم شود و در واقع از جبران خسارت معاف بماند؟ ماده ۳۱۲ قانون مدنی به این پرسش پاسخ داده است و مقرر می‌دارد : « … و اگر مثل موجود بوده و از مالیت افتاده باشد باید آخرین قیمت آن را بدهد . » که در این موارد مطابق آن عمل خواهد شد و منظور از آخرین قیمت ، قیمتی است که بعد از آن قیمت دیگر آن مال مورد معاوضه قرار نگرفته است^[۸۵] .
۳ : مال تلف شده مثلی است و پس از تلف بوسیله قانون جدیدی خرید و فروش آن ممنوع گردد.
در چنین موردی باید بین دو حالت قائل به تفکیک بود. با ذکر این نکته که در این فروض ، تعذر قانونی است نه مادی و از حیث حکم تفاوتی بین آن‌ ها نیست .
۳-۱: در انحصار دولت باشد
هرگاه مال مزبور در انحصار دولت در آمده باشد ، تلف کننده باید قیمت انحصاری را در حین الاداء بپردازد.
۳-۲:کلاً ممنوع شده باشد
هرگاه خرید و فروش مال تلف شده به موجب قانون ممنوع شود مثل تریاک و مسکرات ، مانند مالی خواهد بود که از مالیت افتاده است و غاصب باید آخرین قیمت قبل از ممنوعیت آن را بپردازد^[۸۶] .
بند دوم : دادن قیمت
همان طور که پیشتر ذکر شد، بهترین روش برای جبران خسارت در صورت تلف مال ، دادن معادل مالی است که تلف شده است. بنابراین در صورتی که مال مثلی باشد ، مثل آن داده می‌شود و در صورتی که مالی قیمی باشد ، قیمت آن پرداخت می‌گردد. در خصوص دادن مثل مال پیشتر توضیح داده شد. اما در صورتی که مال تلف شده قیمی باشد یعنی اشباه و نظایر آن در بازار زیاد و شایع باشد و همچنین در مواردی که مال مثلی است اما به دلایلی که بیان شد دادن مثل متعذر باشد ، در چنین مواردی قیمت آن مال پرداخت خواهد شد^[۸۷] . اما قیمت چه زمانی مناط اعتبار خواهد بود؟
در مواردی که مالی غصب می‌شود و پس از مدتی از بین می رود ، چون ضمان غاصب از تاریخ استیلای بر آن مال آغاز می‌شود و مراحلی را می پیماید تا به تلف برسد ، این سوال مطرح است که آیا قیمت روز غصب مناط اعتبار است یا بهای روز تلف یا روز ادا قیمت و یا بالاترین آن‌ ها ؟ هر یک از این احتمال‌ها طرفدارانی دارد عده‌ای معتقدند که از زمان غصب ذمه غاصب به پرداخت قیمت مال مشغول می‌گردد . اما با توجه به ماده ۳۱۱ قانون مدنی تا زمانی که تلف صورت نگرفته ذمه غاصب به رد عین مشغول است . به همین جهت بعضی از حقوق دانان معتقد هستند که چون از زمان تلف، ذمه غاصب به پرداخت مثل یا قیمت مشغول می‌گردد. بنابراین قیمت زمان تلف مناط اعتبار است اما این استدلال با اشکالاتی مواجه است . زیرا ممکن است بهای مال تالف از زمان تلف تا زمان تادیه افزایش یابد . پس اگر هدف این است که ضرر مالک جبران شود ، باید پذیرفت که محدود ساختن میزان آن به بهای زمان تلف باعث می‌شود تا بخش مهمی از ضررا و جبران نشده باقی بماند^[۸۸].
عده دیگری از حقوقدانان نیز معتقد به بالاترین قیمت از زمان غصب تا زمان تادیه قیمت می باشند . آن‌ ها معتقدند که ضمان غاصب گسترده تر از این مسائل است که محدود به یک زمان خاص باشد و در صورت نوسانات قیمت از زمان غصب تا زمان تادیه بالاترین قیمت بر عهده غاصب می‌باشد^[۸۹] .
با توجه به مطالب ذکر شده باید گفت که با توجه به ظاهر ماده ۳۱۱ قانون مدنی و مفاد قاعده (علی الید)^[۹۰] چنین بر می‌آید که موضوع اصلی ضمان غاصب رد عین به مالک است و الزام به دادن مثل یا قیمت به عنوان بدل تکلیف اصلی در مقام وفای به عهد مقرر شده است و ضمان مستقلی به شمار نمی‌آید . بنابراین ، در صورت تلف عین ، ضمان غاصب تبدیل به مسئولیت جدیدی (دادن قیمت ) نمی‌شود تا بتوان ادعا کرد که از آن هنگام تنها بهای مال بر عهده اوست . بنابراین ، اگر قیمت از دادگاه خواسته شود ، بهتر این است که بهای آخرین قیمت حکم داده شود و خواسته نهایی نیز همان باشد ، تلف کننده موظف به جبران خسارت است و حکم دادگاه هزینه اجرای این تکلیف است^[۹۱] .
بند سوم : زمان توصیف مال مثلی و قیمی
بحث مربوط به زمان توصیف مال تلف شده ممکن است در دو مورد مطرح شود :
الف : فرضی که مال مغصوب به هنگام غصب یا تلف مثلی باشد و پس از آن قیمی شود ( یعنی مثل آن در بازار نباشد ) ، در این فرض ، باید مال مغصوب مثلی محسوب شود. منتها ، چون مثل نایاب است ، ناچار باید قیمت آن در زمان اداء پرداخته شود. ماده ۳۱۲ ق.م. در این‌باره اعلام می کند : « هرگاه مال معضوب مثلی بوده و مثل آن پیدا نشود ، غاصب باید قیمت حین الاداء را بدهد … » برای توجیه این حکم نباید توهم شود که در تاریخ نایاب شدن مثل ذمه غاصب به دادن بهای آن تبدیل می‌شود ، زیرا اگر چنین بود ، بهای همان زمان بر عهده او ثابت می‌ماند. همان طور که قبلاً ذکر شد الزام اصلی غاصب به رد عین است ، جز اینکه هنگام وفای به عهد ، اگر عین موجود نباشد باید بدل آن یعنی مثل یا قیمت پرداخته شود. پس زمان توصیف هنگام پرداخت است نه زمان غصب یا تلف و این امر آنچه را درباره اثر تلف گفتیم تأیید می کند. با وجود این ، در حالتی که مثل موجود و از قیمت افتاده است ، قانون حکم می کند که غاصب « … باید آخرین قیمت را بدهد » ، شاید بدین دلیل که آخرین قیمت در حکم زمان تلف است و رد عینی که از قیمت افتاده بر ذمه باقی نمی‌ماند.
ب : فرضی که مال .مغصوب در زمان غصب یا تلف قیمی است و پس از آن مثل مال فراوان می‌شود ، در این فرض نیز ، چون دادن مثل وضع مالک را به صورت پیش از غصب در می‌آورد ، تأدیه مثل بر قیمت مقدم است ، مگر اینکه دو طرف به تراضی قیمت را ترجیح دهند ، مانند اینکه مالک از دادگاه قیمت را بخواهد و غاصب نیز در این زمینه دفاع نکند^[۹۲].
بند چهارم : محل توصیف مال مثلی و قیمی
محل توصیف نیز در دو فرض مطرح می شود :
الف : اگر مال مثلی غصب شود و غاصب آن را به محلی ببرد که همانند آن پیدا نمی شود و در همان حال تلف کند، در این صورت به اعتبار محل غصب باید مثل را بدهند یا به اعتبار محل تلف قیمت آن را ؟
بعضی از استادان حقوق در این خصوص بیان داشته : « در صورتی که مال در محلی غصب شود و به محل دیگری منتقل و در آن تلف گردد ، قیمت محل تلف پرداخته می‌شود تبدیل ضمان از رد عین به دادن قیمت در آن محل شده است ^[۹۳]. این گفته در صورتی توجیه می‌شود که تلف مال مغصوب باعث تبدیل تعهد غاصب از رد عین به دادن قیمت شود ، در حالی که همان طور که در مباحث قبلی ذکر شد، تبدیل تعهد نه ضرورت است و نه مستند به دلیل قانع کننده وانگهی ، مبنای انتخاب مثل با قیمت این است که از چه راه بهتر می‌توان از مالک رفع ضرر کرد و در فرض ما دادن مثل با این مبنا سازگارتر است و اقدام نامشروع غاصب در جا به جایی مال مغصوب تاثیری در حق مالک ندارد .
ب : هرگاه مال در محل غصب قیمی و در محل تلف مثلی باشد ، دادن قیمت بی‌گمان غاصب را بریء می‌کند. ولی اگر او بخواهد با دادن مثل جبران خسارت کند ، مالک باید آن را بپذیرد و حق ندارد الزام او را به دادن قیمت بخواهد ، زیرا هدف از الزام غاصب، جبران خسارت مالک است که با دادن مثل بهتر تامین می‌شود^[۹۴].
مبحث دوم : بررسی منشا لزوم پرداخت مثل در مثلی و قیمت در قیمی
همان‌طور که قبلاً بیان شد ، در صورت تلف مال باید اقرب الی التالف در نظر گرفته شود ، بدین معنا که باید جایگزینی برای مالی که تلف شده است به جهت جبران زیان مالک در نظر گرفت و این جایگزین باید از لحاظ خصوصیات و ویژگی ها ، همانند مال تلف شده باشد .( مثل در صورت مثلی بودن ) و در صورتی که نظایر و همانند مال تلف شده در بازار پیدا نشود ، باید قیمت آن مال پرداخت شود. بنابراین می‌توان ، منشا لزوم پرداخت مثل در مثلی و قیمت در قیمی را ، بهترین راه برای اعاده وضع زیان دیده به حالت قبل دانست . ولی سوالی که پیش می‌آید این است که آیا قاعده پرداخت مثل در مثلی و قیمت در قیمی امری مطلق است ؟
گفتار اول : دلایل موافقان مطلق بودن دادن مثل در اموال مثلی و قیمت دراموال قیمی
فقهای امامیه در این خصوص به لزوم دادن مثل در مثلی و قیمت در قیمی اشاره داشته اند ، از جمله شیخ طوسی در مبسوط آورده : آیه شریفه « فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم …»^[۹۵]دلیل لزوم دادن مثل در مثلی و قیمت در قیمی دانسته است چنان که در این آیه بیان می‌کند « هر کس به شما تجاوز کرد پس بر او به مانند آنچه بر شما تجاوز کرده است تجاوز کنید » و تردیدی نیست که اتلاف مال دیگر بدون اذن صاحب آن از مصادیق تجاوز به حساب می‌آید . از آیه شریفه فوق می توان این مطلب را استنباط کرد که این آیه با عبارت « مثل بگیرد » کنایه از این است که مقابله به ، مثل می‌باشد . بعبارتی دیگر اگر مثلی باشد مثل مال و اگر قیمی باشد قیمت گرفته شود. نکته دیگر با توجه به آیه فوق اشاره به ضمان تلف نیز دارد ^[۹۶]. و در جایی دیگر آمده است که چنانچه رد عین مال مغصوب به سبب تلف و مانند آن ممکن نباشد ، در صورتی که مثلی باشد ، غاصب ضامن مثل آن است^[۹۷] .
همچنین در قانون مدنی نیز با توجه به مواد مختلفی از جمله ماده ۳۱۱ در خصوص غصب و همچنین مواد ۳۲۸ و ۳۳۰ و ۶۵۰ و ۶۴۸ که مربوط به مباحث اتلاف ، تسبیب و قرض می‌باشد ، لزوم دادن مثل در اموال مثلی و قیمت در اموال قیمی استنباط می‌گردد . بنابراین در صورت وجود مثل در اموال مثلی الزام به پرداخت مثل مقدم می‌باشد و در این صورت نه مالک حق تقاضای قیمت را از غاصب دارد و نه غاصب حق دارد قیمت مال را بپردازد^[۹۸] .
گفتار دوم : دلایل مخالفان مطلق بودن دادن مثل در اموال مثلی و قیمت دراموال قیمی
بعضی از فقها شدیداً با این نظر مخالفت نمودند و بیان داشته‌اند که مسائل مثلی و قیمی که فقها مطرح کرده‌اند ، اساس درستی ندارد و اینکه فقها می‌گویند اگر مال مثلی باشد و تلف شود ، تلف کننده باید مثل آن را به صاحبش برگرداند و قیمی باشد ، قیمت آن و استدلالتشان این است که همیشه باید « اقرب الی التالف » در نظر گرفته شود و اقرب الی التالف ، در مثلی و در قیمی ، قیمت است . این‌ها در فقه شیعه اساس و پایه‌ای ندارد و در آثاری که از اهل بیت ( صلوات الله اجمعین ) به ما رسیده چنین خبری مطرح نمی‌باشد و در این گونه مسائل باید به عرف مراجعه کنیم که اگر مالی تلف شد ، عرف در مقابل آن مال ، چه چیزی را لازم می‌بیند که پرداخت شود. به عنوان مثال کارخانه ای که در آن اشیاء متعدد بوده ، هم اموال قیمی و هم مثلی وجود دارد آتش می‌گیرد . وقتی که برای آن خسارت تعیین می‌کنند ، همه را با پول تعیین می‌کنند ، بعضی هم در مقابل مثلی ها و هم در مقابل قیمی ها ، پول می‌گیرند . بنابراین چون کلمه مثلی و قیمی در روایات وارد نشده و موضوع حکم شرعی نیست ما نمی‌توانیم آن ها را در فقه ملاک عمل و احکام بدانیم^[۹۹].
نتیجه این بحث این است که با توجه به مواد قانون مدنی می‌توان گفت که نه لزوم دادن مثل مطلق و همیشگی است و نه عدم لزوم آن‌ ها ، اما این نکته را باید متذکر شد که دادن مثل مال تلف شده به مالک ، بهترین طریق ترمیم نقصی است که به مالک از نظر مالی وارد شده است و بدین وسیله می توان ، کاملا وضع اقتصادی مالک را به حالت قبل از تلف عودت داد ^[۱۰۰]. بنابراین تا زمانی که مثل مال وجود دارد ، علاوه بر مستندات قانونی ، منطقی و عاقلانه‌ترین روش این است که مثل مال داده شود تا وضعیت اقتصادی مالک به حالت سابق خود برگردد . با همین استدلال می توان بیان کرد که در اموال قیمی که در زمان ادا یا محل ادا ضمان ، مثل مال پیدا شود غاصب می‌تواند مثل مال را بدهد و مالک نمی تواند از قبول آن خودداری کند. زیرا خسارت وارده ناشی از تلف مال ، با دادن جایگزین جبران شده است .
گفتار سوم : بررسی نقش ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی در تعدیل قاعده تقدم مثل بر قیمت
به موجب ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی : « دادگاه میزان زیان و طریقه و کیفیت آن را ، با توجه به اوضاع و احوال قضیه تعیین خواهد کرد … » . پس در صورتی که بر طبق این اوضاع و احوال عادلانه‌تر این باشد که حکم به قیمت داده شود ، دادگاه می‌تواند ، به جای الزام به تعمیر مال ناقص یا تهیه مثل آن ، حکم به جبران خسارت از راه پرداخت قیمت کند . چنان که در تصادم‌های رانندگی ، اگر صاحب ماشین زیان دیده بخواهد تعمیر آن را موکول به صدور حکم قطعی بر الزام مقصر کند ، ضرری که از این تاخیر به او می‌رسد در بسیاری از موارد بیش از زیان ناشی از تصادم است ، پس ساده تر و عادلانه‌تر این است که به او اجازه داده شود که خود به تعمیر ماشین اقدام کند و برای گرفتن هزینه آن به انتظار پایان دادرسی بماند^[۱۰۱].

۱-۳)اهمیت و ضرورت انجام تحقیق …………………………………………………………………………………………… ۸
۱-۴)اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………. ۱۰
۱-۴-۱)هدف کلی …………………………………………………………………………………………………………………. ۱۰
۱-۴-۲)اهداف اختصاصی ……………………………………………………………………………………………………….. ۱۰
۱-۵)فرضیه تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۰
۱-۶)محدوده تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….. ۱۰
۱-۷)محدودیت های غیر قابل کنترل …………………………………………………………………………………………. ۱۱
۱-۸)تعریف اصطلاحات و واژه ها …………………………………………………………………………………………….. ۱۱
۱-۸-۱)تعریف نظری اصطلاحات و واژه ها ………………………………………………………………………………… ۱۱
۱-۸-۲)تعریف عملیاتی اصطلاحات و واژه ها …………………………………………………………………………….. ۱۱
فصل دوم-مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱)مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۴
۲-۲)جهان کنونی و حمل ونقل ………………………………………………………………………………………………… ۱۴
۲-۳)انواع سیستم های حمل و نقل شهری …………………………………………………………………………………… ۱۵
۲-۳-۱)مترو ………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۵
۲-۳-۲)قطار سبک شهری ……………………………………………………………………………………………………… ۱۵
۲-۳-۳)منوریل …………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۶
۲-۳-۴)تراموا ………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۷
۲-۳-۵)اتوبوس ……………………………………………………………………………………………………………………. ۱۷
۲-۳-۶)تاکسی و خودروهای شخصی ………………………………………………………………………………………. ۱۷
۲-۳-۷)دوچرخه ………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۷
۲-۴)سهم انواع سیستم های حمل ونقل در حمل ونقل شهری چندین کشور جهان…………………………….. ۱۸
۲-۵)مقایسه اثرات حمل و نقل های گوناگون بر محیط ……………………………………………………………….. ۱۹
۲-۶)تعریف دوچرخه …………………………………………………………………………………………………………… ۱۹
۲-۷)فواید ارتقاء فرهنگ استفاده از دوچرخه ……………………………………………………………………………. ۲۰
۲-۸)تاریخچه دوچرخه سواری ………………………………………………………………………………………………. ۲۰
۲-۸-۱)سابقه تاریخی استفاده از دوچرخه در جهان ……………………………………………………………………. ۲۱
۲-۸-۲) سابقه تاریخی استفاده از دوچرخه در ایران ……………………………………………………………………. ۲۱
۲-۹)وضعیت دوچرخه سواری در جهان …………………………………………………………………………………… ۲۳
۲-۹-۱)ایران ………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۳
۲-۹-۲)امریکا …………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۴
۲-۹-۳)کانادا ……………………………………………………………………………………………………………………… ۲۶
۲-۹-۴)هلند ……………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۷
۲-۹-۵)آلمان ……………………………………………………………………………………………………………………. ۲۷
۲-۹-۶)فرانسه …………………………………………………………………………………………………………………… ۲۸
۲-۹-۷)بلژیک ……………. …………………………………………………………………………………………………….. ۲۸
۲-۹-۸)استرالیا ………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۹
۲-۹-۹)نیوزلند ………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۹
۲-۹-۱۰)سوئد ………………………………………………………………………………………………………………….. ۲۹
۲-۹-۱۱)انگلستان ……………………………………………………………………………………………………………… ۳۰
۲-۹-۱۲)دانمارک …………………………………………………………………………………………………………….. ۳۰
۲-۱۰)اهداف کلیدی و خصوصیات برنامه ها و سیاست های ملی در توسعه دوچرخه سواری …………… ۳۱
۲-۱۱)تحقیقات انجام گرفته در مورد دوچرخه سواری ……………………………………………………………… ۳۳
۲-۱۱-۱)تحقیقات داخلی ……………………………………………………………………………………………………. ۳۳
۲-۱۱-۲)تحقیقات خارجی ………………………………………………………………………………………………….. ۳۴
۲-۱۲)جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………….. ۳۶
فصل سوم-روش شناسی تحقیق
۳-۱)مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….. ۳۹
۳-۲)روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………. ۳۹
۳-۳)جامعه و نمونه آماری …………………………………………………………………………………………………… ۳۹
۳-۴)متغیرهای وارد بر تحقیق ……………………………………………………………………………………………….. ۴۰
۳-۵)روش و ابزار گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………………………… ۴۰
۳-۶)روایی و پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………. ۴۰
۳-۷)روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………………………………. ۴۰
فصل چهارم-تجزیه و تحلیل داده های تحقیق
۴-۱)مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………. ۴۲

انعطاف پذیری سازمانی با توجه به منابع سازمان و توانایی های مدیریتی به سازمان اجازه می دهد در تغییرات محیطی، خود را با محیط منطبق کند. پاسمور معتقد است که انعطاف پذیرتر شدن یک سازمان باعث می شود که آن سازمان نسبت به تغییر، پاسخگویی بهتری داشته باشد (Pasmore, 1994, p.4). زمانی که از اصطلاح انعطاف پذیری در همه جا استفاده می شود، به معنای روشن و واضح بودن مفهوم آن نیست (Evans,1991, p.69). فعالیت سازمان باید به اندازه کافی انعطاف پذیر باشد تا هم تهدیدات غیرقابل پیش بینی و هم فرصت های موجود در آینده نامطمئن و محیط بی ثبات را مدیریت کند. سازمان ها معمولاً انعطاف پذیری و انعطاف ناپذیری را ترکیب می کنند و آنچه که امروزه در حال ظهور است، جایگزین های جدیدی به جای گرایش ساده به سوی انعطاف پذیری بیشتر است. سازمان‏های منعطف فراتر از انطباق با تغییرات می اندیشند و متمایل به استفاده از فرصت‏های بالقوه در یک محیط متلاطم و کسب یک موقعیت ثابت به‌ خاطر نوآوری‏ها و شایستگی‏های خود هستند (Golden & powel, 2000, p.375). از منظر قابلیت های حیاتی، انعطاف پذیری سازمان را قادر می سازد تا با الزامات متنوع و در حال تغییر محیط بیرونی اش سازگار شود و به مزیت رقابتی و عملکرد بالاتر برسد و آن را حفظ کند (Ngoa & Loi, 2008). سازمان منعطف یک کسب و کار با سرعت، سازگار و آگاهانه است که قابلیت سازگاری سریع در واکنش به تحولات و وقایع غیر منتظره پیش‌بینی نشده، فرصت‏های محیطی و نیازمندی‏ها را دارد. در چنین کسب و کاری، فرایندها و ساختارهایی یافت می‌شود که سرعت، انطباق و استحکام را تسهیل کرده و دارای هماهنگی و نظمی است که توانایی نیل به عملکرد رقابتی در محیط تجاری کاملاً پویا و غیرقابل پیش‌بینی را دارد، البته این محیط با کارکردهای کنونی سازمان بی‌تناسب نیست (Kidd, 2000). در نتیجه سازمان‏ها برای بقاء در شرایط رقابتی بایست خودشان را با شرایط پیچیده وفق دهند. بدون درگیر شدن در شرایط پیچیده و نامطمئن محیطی چگونه می‏توان با این تغییرات مقابله کرد؟ در این شرایط هسته مقابله با عدم قطعیت ها، مجهز بودن به دانش و آگاهی است. دانش و آگاهی بینشی به سازمان‏ها خواهد داد که افق تصمیم گیری‏های آنان را وسیع تر خواهد کرد. سازمان‏ها باید شرایط کاری خود را منعطف‏تر بسازند. پاداشی که انعطاف پذیری به سازمان‏ها خواهد داد پایداری در برابر شرایط است (Markus ,2009).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

انعطاف پذیری از دو جنبه عملیاتی و استراتژیک مورد توجه قرار گرفته است. جنبه عملیاتی ناظر بر توانایی انطباق سازمان با نوسان های تقاضا است و انعطاف پذیری را در حوزه تولید و عملیات مورد توجه قرار می دهد. انعطاف پذیری عملیاتی ریشه در سطح مهارت کارکنان در استفاده از منابع سازمان داشته و حاصل یادگیری جمعی در سازمان به ویژه در زمینه توانایی ایجاد هماهنگی بین مهارت های تولیدی متناقض و یکپارچه سازی جریان های فناوری است (Prahalad, 1990, pp.81-83).
یک سازمان ضرورتاً دارای مجموعه ای از ظرفیت ها برای پاسخگویی به تغییرات در محیط است. سازمان چابک بیشتر در مورد تغییر و عدم اطمینان و غیر قابل پیش بینی بودن محیط نگران است و سعی در نشان دادن واکنش صحیح در این شرایط دارد. از این‌ رو سازمان های چابک نیاز به ظرفیت های موجود بالقوه و تطابق برای مواجهه با این تغییرات و عدم اطمینان ها در محیط دارند. این ظرفیت ها شامل ۴ عنصر اصلی هستند: (ملاحسینی و مصطفوی، ۱۳۸۶)
قدرت پاسخگویی (واکنش): توانایی شناسایی تغییرات و پاسخگویی سریع به آن ها جهت برطرف سازی آن ها.
شایستگی/ رقابت: توانایی دستیابی موثر و کارا به اهداف و رسالت های سازمان.
انعطاف پذیری/ قدرت پذیرش: توانایی پردازش فرآیندهای مختلف و دستیابی به اهداف گوناگون با امکانات یکسان.
سرعت/ چابکی: توانایی انجام فعالیت ها در کوتاه ترین زمان ممکن.
بنابراین اگر یک سازمان می خواهد چابک باشد، باید این قابلیت های کلیدی چابکی را در نظر داشته باشد (رجب زاده و شهایی، ۱۳۸۵).
۲- ۳- ۴- اصول طراحی سازمان منعطف:
تغییراتی که در شرایط بازار به وجود می آید و نوآوری هایی که خلق می شود  و هزینه های جهانی شدن از  دلایل عمده ای هستند که بر محیط فشار وارد کرده و آن ها را نیازمند به انعطاف پذیر بودن می‏کند. طراحی سازمان منعطف، نیاز به اصولی دارد که بتواند در جهت پاسخگویی به تغییرات و پیش بینی تغییرات بهتر عمل کند. هفت اصل طراحی سازمان انعطاف پذیر عبارتند از: (فتحیان، گلچین پور، ۱۳۸۵)
استراتژی منبع یابی: مجموعه‌ای از تصمیماتی بوده که به تعریف و یکپارچگی منابع داخلی و خارجی می‌پردازد. ابتدا به تشخیص خدماتی که در سازمان باید انجام شود پرداخته و سپس مسئولیت افراد را به آنان واگذارخواهد کرد.
مدیریت منابع: نقش مؤثری در به ‌کارگیری افراد، مهارت‏ها و شایستگی‏ها در جای مناسب خود دارد و به سازمان در تخصیص درست منابع کمک خواهد کرد.
شایستگی ها: چیزی که باعث تشخیص بهترین عملکرد‌های سازمانی است.
رهبری: در سازمان‏های منعطف، رهبری کمتر بر روی کنترل دستوری متمرکز است و بیشتر روی آماده سازی، هدایت، اثرگذاری، تفویض اختیار و متقاعدسازی تمرکز دارد.
نوع فرآیندها: در اینجا تأکید روی چگونگی انجام کار توسط سازمان است. به طور کلی تمامی فرایندها دارای چهار خصیصه کلیدی هستند: قابل مشاهده، قابل اندازه‌گیری، قابل تکرار، قابل تنظیم.
ساختاربندی: بیشتر بر ساختار سازمانی تمرکز دارد و اینکه اجزای سازمان چگونه در کنار هم قرار گیرند.
آمادگی تغییر: سهولت پاسخگویی در برابر تغییرات و تقاضاهای غیر قابل پیش‌بینی است.
۲- ۳- ۵- ابعاد انعطاف پذیری:
سازمان ها پدیده هایی پیچیده اند که باید به صورت سازمان یافته به آن ها نگریست. چابکی نیز مفهومی پیچیده است که برای دستیابی به آن لازم است چهار بعد پیشنهادی برای سازمان چابک را چنین تعریف کرد: (فتحیان و شیخ، ۱۳۸۸)
ستاده (محصولات به عنوان راه حلی جامع برای ارضاء مشتری): توانایی ساخت محصول تعیین کننده یک قابلیت رقابتی نیست. کاهش هزینه ماشین آلات، دسترسی طراحان محصول به ابزارهای طراحی رایانه ای قدرتمند و افزایش تجارت جهانی توزیع این محصولات را گسترش داده و تولیدکنندگان را نیز به این جهت سوق داده که فراتر از محصول بنگرند و ترکیب متمایزی از محصول، اطلاعات و خدمات بلندمدت را برای هر مشتری فراهم کنند. در واقع سازمان ها باید به جای محصول، راه حل هایی برای مشکلات مشخص مشتریان ارائه کنند و بر ارزش دریافت شده مشتریان از محصول متمرکز شوند.
داده (همکاری به منظور افزایش رقابت پذیری یا ایجاد سازمان مجازی): تدارک راه حلی کامل برای هر مشتری مشخص از طریق منابع محدود یک شرکت، به تنهایی قابل دستیابی نیست. این امر خصوصاً زمانی به حقیقت می پیوندد که شرکت بر شایستگی اصلی خود متمرکز باشد. بنابراین همکاری برای ایجاد راه حلی برای مشتریان ضروری به نظر می رسد. در واقع، همکاری داخلی و خارجی استراتژی های موردنظرند و هدف عرضه محصولات به بازار در کم ترین زمان ممکن با بهره گرفتن از منابع از طریق همکاری است. نیل به اهداف تنها با تشکیل سازمان های مجازی و مشارکت های سریع در ساخت قابل دسترسی خواهد بود.
عوامل تأثیرگذار خارجی (تغییر و عدم اطمینان): مشکل ترین عاملی که شرکت ها با آن مواجه اند تغییر سریع و بدون توقف است. عواملی مانند کاهش چرخه تولید محصول، کاهش زمان ایجاد مفهوم تا زمان فروش تسریع در آهنگ توسعه فناوری، افزایش جهانی سازی تجارت، افزایش تراکم ارتباطات الکترونیکی و افزایش رشد سریع جمعیت، همه به فضای تغییر کمک می کنند. تغییرات خارجی تحمیل شده را نیز می توان در دو بخش در نظر گرفت:
الف) تغییرات اجتماعی در مقیاس کلان
ب) تغییراتی که به وسیله شرکت رقیب بر یک واحد تجاری تحمیل می شود.
بنابراین سازمان ها باید برای بقا و پیشرفت در محیط تغییر و عدم اطمینان ، چنان سازماندهی شوند که دارای ساختارهای سازمانی منعطف و نوآور باشند تا بتوانند تصمیم گیری سریع را ارتقاء دهند. سازمان های چابک باید با حفظ نیروهای انسانی که می توانند عدم اطمینان و تغییر را به رشد تبدیل کنند در جهت ایجاد سازمان های کارآفرین حرکت کنند (فتحیان و شیخ، ۱۳۸۸).
عملیات داخلی (بهره گیری از افراد و اطلاعات): این عملیات بیانگر توانایی شرکت در واکنش سریع تر نسبت به تغییرات، در مقایسه با رقبا است. البته این کار با بهره گرفتن از انگیزش، کارآفرینی اشخاص و سازمان دهی تیم های سازگار انجام می شود و ضمناً ساختار سازمانی نیز دائماً تجدید می شود. در جهان فردا افراد و اطلاعات تفکیک کنند های کلیدی خواهند بود. لذا چابکی در برگیرنده عدم تمرکز اختیار و استفاده از ارزش منابع انسانی و اطلاعاتی است.
این چهار بعد مطابق شکل ۲- ۳ مبنای تعریف سازمان های چابک هستند. چابکی عبارتی جامع است که در تمامی زمینه های فعالیت سازمان از قبیل تولید، بازاریابی، طراحی، سازماندهی و افراد نفوذ می کند. چابکی ترکیبی از محصولات فیزیکی، خدمات و اطلاعات است که با تغییر نیازمندی های مشتری تغییر می کند (فتحیان و شیخ، ۱۳۸۸).
شکل۲-۳: ابعاد چابکی از دیدگاه نظام مند (فتحیان و شیخ، ۱۳۸۸)
۲- ۳- ۶- مدل های مفهومی برای سازمان منعطف (چابک):
یکی از مهم ترین مدل‏ها، مدل رامسش هست که  سه ویژگی اساسی را برای سازمان ها در نظر گرفته است، خروجی، سیستم حمل و نقل و ورودی ها یا فاکتورهای بازار. اما این مدل بیشتر به صورت تئوریک بکار برده شده است.
مدل دیگر، مدل چابکی سازمانی است که عوامل رهبری، فرهنگ سازمانی، سیستم پاداش و تامین کنندگان را موثر می داند. این مدل که توسط یوسف و همکاران^[۴۷] (۱۹۹۹) ارائه شده است. بیشتر از جنبه های مشکلات و نقش منابع انسانی و ساختارهای سازمانی بر چابکی تاکید دارد و حمایت مدیریت ارشد سازمان را، عاملی  کلیدی قلمداد می‌کند، این مدل از مهم ترین مدل‌های طرح شده برای چابک سازی درون سازمانی محسوب می‌شود. این مدل چهار مفهوم اساسی را برای تولید چابک ارائه کرده است: مدیریت شایستگی‏های اساسی، سازمان مجازی، قابلیت تجدید ساختار و سازمان دانش گرا (فتحیان و شیخ، ۱۳۸۸).
این مدل چهار مفهوم اساسی را برای تولید چابک ارائه کرده که به تشریح آن می پردازیم:
مدیریت شایستگی های اساسی: شایستگی اساسی ممکن است با محصول شرکت مرتبط باشد و در دو سطح متفاوت اما مرتبط (شخصی و کارخانه) شناسایی شده است. شایستگی اساسی به عنوان یک فرایند یادگیری جمعی تعریف شده و بر توسعه و هماهنگی دامنه وسیعی از مهارت ها و توانمندی ها تمرکز دارد. این شایستگی ها به ریشه های مخفی درخت شباهت دارند که به شرکت قوت می بخشند. شایستگی های اساسی مانند ریسمانی مشترک هستند که ریشه های شرکت را به هم پیوند می دهند، اگرچه ممکن است از دید مشتریان یا مشاهده کنندگان خارجی سازمان قابل رویت نباشد. پشتوانه تفکر گسترش شایستگی های اساسی، تمرکز بر توانایی های ذاتی است. شرکت ها باید برای خودشان مزیت هایی ایجاد کنند؛ این مزیت های رقابتی به واسطه بهره برداری از شایستگی های اساسی حاصل می شوند.
شایستگی های اساسی افراد داخل بنگاه را می توان از طریق سرمایه گذاری در آموزش و تحصیلات ارتقاء داد و با تمرکز مجدد بر مزیت های حاصل از شناسایی روندهای جاری و بالقوه، نیازمندی های مشتری را کسب کرد. مدیریت که مسئولیت خاصی در تحصیل دانش و مهارت های اساسی دارد، باید توانمندی های اساسی شرکت را شناسایی و حلقه های گم شده را پیدا کند و از طریق پیوندها آن ها را تکمیل کند. برای این که شایستگی های اصلی اهمیت استراتژیک داشته باشند و در بلندمدت برای شرکت سودآور باشند باید دارای سه شرط باشند: (یوسف و همکاران، ۱۹۹۹)
الف) شایستگی اساسی باید توانمندی های چندجانبه ای را فراهم کرده و به طیف وسیعی از بازار دست پیدا کند.
ب) باید ارزش گذاری مشتری از محصول را تقویت کند.
ج) کپی برداری از محصول نهایی برای رقبا مشکل باشد.
بنگاه مجازی: در تولید چابک عبارت بنگاه مجازی با معانی متفاوتی به کار می رود. در اینجا منظور سرمایه گذاری مشترک با دیگر شرکت هایی است که شایستگی های اساسی مکمل و مشخص دارند. یعنی شایستگی های اساسی از چندین شرکت انتخاب و سپس در درون یک پدیده مجرد ترکیب می شوند.
توانمندی برای شکل دهی مجدد: بنگاه های چابک به آسانی می توانند جابه جایی چشم گیری در تمرکز، تنوع سازی، شکل دهی و تنظیم مجدد کسب و کارشان ایجاد و هدفی ویژه و سریع را به عنوان پنجره ای باز از فرصت ها ارائه کنند.
بنگاه مبتنی بر دانش: به طور جامع و واضح دانش را با توجه به تولید (شامل تجربیات افراد در سازمان، گزارشات شرکت موارد تاریخی، پایگاه داده ها و منابع دیگر) تعریف کرده اند. نیروهای کاری سازمان هایی که قصد دارند چابک شوند باید برانگیخته شده، خوب آموزش دیده و با مجموعه کاملی از مهارت ها، تخصص ها و دانش تقویت شوند تا به عنوان عنصری اساسی و حیاتی از استراتژی هایشان عمل کنند. این چکیده یک باور است که می گوید: «دانش، قدرت است» (یوسف و همکاران، ۱۹۹۹).
شکل ۲- ۴: (مدل چابکی سازمانی یوسف و همکاران، ۱۹۹۹)
یکی دیگر از مدل های جامع برای رسیدن به چابکی مدل ژانگ و شریفی می باشد که شامل سه قسمت اصلی  است: (ژانگ و شریفی^[۴۸]، ۲۰۰۰)
محرک های چابکی: با تغییرات محیط کسب و کار مرتبط و سازمان را در جهت رسیدن به موقعیت های جدید و مزیت رقابتی هدایت می کنند.
قابلیت های چابکی: کسب توانایی مورد نیاز برای پاسخ به تغییرات است که خود می تواند به چهار دسته تقسیم شود:
الف) پاسخگو بودن: توانایی شناسایی تغییرات و پاسخ سریع  به صورت پیش کنش و واکنش.
ب) شایستگی: مجموعه‏ای از توانایی‏ها که بهره وری، کارایی و اثربخشی فعالیت ها را در جهت اهداف سازمان فراهم می کند.
ج) انعطاف پذیری: منظور توانایی ساخت محصولات متنوع و رسیدن به اهداف متفاوت با تجهیزات یکسان است.

• • • «در مورد احترام در فارسی مؤدبانه، برای نهاد مفرد، فعل جمع آورده میشود.

  ( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برای مثال، حضرت عیسی (ع) محبت و عفو را شیوۀ خویش قرار داده بودند» (کامیار، ۱۳۸۵: ۱۳).

• در مواردی که نهاد برخی اسمهای مبهم؛ مانند «هیچ کس، هیچ یک، هیچ کدام و … است، فعل میتواند به هر دو شکل مفرد و جمع به کار رود.

برای مثال: هیچ کدام از حاضران جلسه را ترک نکرد / نکردند.
نکته: فعل «هیچ کس» از این قاعده مستثناست و فعل آن مفرد است.
برای مثال: هیچکس از حاضران جلسه را ترک نکرد.

• اگر نهاد جمله جمع و اسم زمان باشد، فعل را مفرد به کار میبریم. همچنین، اگر نهاد جمع و اسم معنا باشد، همین گونه است:

عشقهایی کز پی رنگی بود عشق نبود عاقبت ننگی بود
(ذوالفقاری، ۱۳۹۰: ۲۳۵)
رعایت موارد مذکور، در نوشتن هر مطلب و اثری ضروری است؛ اما گاهی دیده میشود که مؤلفان قواعد مربوط به مطابقت فعل و فاعل را رعایت نمیکنند.
برای مثال، امروزه این گرایش به وجود آمده است که تا جای امکان، چه نهاد جاندار باشد و چه بیجان، فعل از نظر مفرد و جمع با آن مطابقه کند؛ ولی بهتر است برای اسمهای معنی؛ یعنی اسمهایی که وجودشان در خودشان نیست و جنبۀ مادی ندارند، همواره فعل به صورت مفرد بیاید.
خبرهای تازه رسیدند. صورت بهتر: خبرهای تازه رسید (ارژنگ، ۱۳۹۰: ۱۱۶).
افزون بر این، «گاهی بعد از اسمی که نهاد جمله است، اسم دیگری به کمک «با» یا «به همراه» که حرف اضافه است، میآید که از نظر دستوری متمم فعل شمرده میشود. بعضیها تصور میکنند این اسم با اسم قبلی همپایه شده است و نهاد بیش از یکی است. از این رو، برای آن فعل جمع میآورند که درست نیست» (همان: ۱۱۷).
برای مثال: زهرا با جمعی از دوستانش به صحرا رفتند.
درست: زهرا با جمعی از دوستانش به صحرا رفت.
بنابراین، در زبان فارسی هرگاه نهاد جاندار باشد، فعل را متناسب با آن میآورند؛ یعنی اگر نهاد مفرد باشد، فعل مفرد و اگر نهاد جمع باشد، فعل جمع آورده میشود؛ اما این قاعده کلی است و باید موارد استثنا را از نظر دور نداشت و به آنها توجه کرد.
۵ـ ۱ ـ۱. تتابع افعال
فعل که جزء مهم هر جملهای است، معمولاً در آخر آن واقع میشود. «هرگاه چند جمله پیرو همراه یک جملۀ پایه بیاید، احتمال این هست که افعال همۀ این جمله ها در پایان عبارت به دنبال یکدیگر ردیف شود. اگر عدد این افعال از دو تجاوز کند غالباً فهم عبارت دشوار میشود و خواننده مجبور است که آن را از نو بنویسد» (نجفی، ۱۳۹۱: ۹۹). این مشکل معمولاً در ترجمۀ تحتالفظی از زبانهای فرنگی به دلیل ساخت متفاوت زبان فارسی با آنها پیش میآید. شاهری لنگرودی معتقد است در زبانهای فرنگی فعل معمولاً قبل از مفعول قرار میگیرد و چون جملۀ پیرو اغلب به مفعول جمله برمیگردد تتابع افعال رخ نمیدهد؛ اما اگر در برگردان این جمله ها شیوۀ ترجمۀ لفظ به لفظ در پیش گرفته شود، اغلب عبارتهای سنگین نامفهومی به دست میآید (شاهری لنگرودی، ۱۳۸۲: ۲۸۷). به این ترتیب، برای رفع ابهام و ساده کردن عبارتهای نامفهوم راهکارهایی وجود دارد؛ از جمله اینکه ۱) برخی فعلهایی که ضروری نیست و نبود آن به بدنۀ اصلی جمله ضرری نمیرساند، حذف کنیم یا به جای آنها مصدر و اسم بیاوریم. حتی میتوانیم پارهای از جمله ها را به مصدر یا صفت تأویل کنیم. البته هنگام حذف فعل یا جمله باید این نکته را در نظر داشته باشیم که مفهوم و معنای عبارت تغییر نکند.
برای مثال: باید بر فعالیتهایی که در این زمینه مؤثر است، بیفزایید.
درست: باید بر فعالیتهای مؤثر در این زمینه بیفزایید.
* نیکوبخت نیز بر این عقیده است که اصولاً تکرار پارهای افعال در جمله های مرکب، زاید و قابل حذف است؛ لذا در پارهای از جمله ها میتوان با حذف یکی از افعال، از تتابع افعال پرهیز کرد.
برای مثال: از ایشان خواسته شده بود، آنچه میتواند بگوید، بگوید.
درست: از ایشان خواسته شده بود، آنچه میتواند، بگوید.
مثالی دیگر: متأسفانه، آنچه باید اتفاق میافتاد، اتفاق نیفتاد.
درست: متأسفانه، آنچه باید، اتفاق نیفتاد (نیکوبخت، ۱۳۸۹: ۸۹).
۲) فعل جمله پایه را از پایان عبارت به پیش از «که» موصول منتقل کنیم.
برای مثال، در هر کار پژوهشی باید به سراغ کارهایی که در آن زمینه انجام نشده است، رفت.
درست: در هر کار پژوهشی باید به سراغ کارهایی رفت که در آن زمینه انجام نشده است.
۳) عبارت طولانی را بشکنیم و آنها را به چند جمله مستقل کوتاه تقسیم کنیم. ابوالحسن نجفی معتقد است؛ این روش باعث تغییر سبک اصلی و شیوۀ بیان نویسنده میشود و اندکی از امانتداری به دور است؛ اما گاهی چارهای جز انتخاب این راه نیست (نجفی، ۱۰۱:۱۳۹۱).
در نتیجه، میتوان با کمک راهکارهای موجود؛ یعنی حذف فعل زاید، انتقال فعل جملۀ پایه به پیش از «که» موصول و شکستن عبارات طولانی از به کار بردن عبارتهای سنگین و نامفهوم پرهیز کرد.
۶ـ ۱ـ۱. تکرار فعل
یکی از مسئله های مهمی که امروزه ویراستاران در ویرایش متون با آن مواجه هستند، تکرار فعل است. آنها همواره درصددند تا این تکرار را با حذف یا تغییر فعل برطرف کنند؛ چرا که امروزه، تکرار فعل در چند جمله متوالی جزء عیوب نوشتار محسوب میشود؛ هر چند در گذشته و به قول ابوالحسن نجفی تا اوایل قرن هفتم نویسندگان معمولاً افعال را تکرار میکردند و این نوع تکرار ناپسند محسوب نمیشد. بنابراین، ویراستاران برای رفع این عیب میتوانند برخی فعلهای یکسان چند جمله معطوف را حذف کنند و در آخر جمله بیاورند؛ البته به گفته شاهری لنگرودی همواره باید این نکته را در نظر داشت که در پرهیز از تکرار فعل، معنی فدا نشود و با حذف فعل، جمله مبهم نگردد؛ اما در جملهای، چون «دزدان را دستگیر کردند و به زندان روانه کردند» میتوان فعل اول را حذف کرد و گفت: دزدان را دستگیر و به زندان روانه کردند.
گاهی در برخی متون به منظور پرهیز از تکرار فعل «کرد»، فعل «نمود» به کار میرود. این امر دربارۀ فعلهای «است» و «شد» و … هم صدق میکند. به گفتۀ شاهری لنگرودی و بسیاری از دستورنویسان «نمودن» در معنای «کردن» غلط نیست. انوری و گیوی بر این باورند که همکرد «نمودن» در همۀ موارد میتواند جانشین «کردن» باشد. به عقیدۀ ایشان «معنی اصلی نمودن در فارسی نشان دادن، نمایش دادن، اظهار کردن، به نظر رسیدن و مانند آنهاست؛ اما هنگامی با اسم یا صفت فعلِ مرکب میسازد که هیچ یک از این معانی به طور صحیح از آن اراده نشود؛ یعنی همکرد نمودن در ترکیب درست معادل «کردن» است و در همۀ موارد جانشین آن میتواند باشد» (انوری و گیوی، ۱۳۸۷: ۲۷)؛ اما به چند دلیل بهتر است که از استعمال آن به جای «کردن» خودداری شود:
۱) استعمال کلمههایی که مرادف محض هستند، برخلاف تصوّر بسیاری از زیبانویسان باعث ضعف زبان میشود. نمود = کرد
۲) از نظر زیباشناسی و منطق کلام تکرار فعل لزوماً عیب نیست؛ چنانکه در قدیم نویسندگان از تکرار فعل «کردن» پروایی نداشتند.
۳) نوشتار در مواقعی که با دقایق علمی و مصطلحات فنی و مفاهیم تخیلی سروکار ندارد، بهتر است به زبان رایج نزدیکتر باشد.
۴) دو معنای اصلی فعل «نمودن» به خصوص معنای «به نظر آمدن» امروزه در نوشتن و ترجمه کردن سخت مورد نیاز است و باید کوشید که بار معانی مختلف آن کمتر شود تا هر چه صریحتر بر این معنای اخیر دلالت کند (شاهری لنگرودی، ۱۳۸۲: ۳۶۵).
فعل «میباشد» نیز غلط نیست؛ هر چند «بعضی از فضلا معتقدند که در نوشته های معتبر فارسی هرگز میباشد به جای است به کار نرفته، بنابراین استعمال آن غلط است. این حکم درست نیست. البته موارد استعمال میباشد به نسبت «است» بسیار اندک است؛ ولی بزرگان شعر و نثر فارسی گاه آن را به جای این به کار بردهاند: «چون بوعلی درآمد، شیخ گفت: ما را اندیشۀ زیارت میباشد. بوعلی گفت: ما در خدمت میباشیم» (اسرارالتوحید، ۲۱۰) (نجفی، ۱۳۹۱: ۳۷۷).
فرشیدورد نیز با نجفی هم عقیده است و میگوید امروزه کاربرد فعل «میباشد» بسیار است و نمیتوان آن را غلط دانست؛ او با مثالی از شعر سعدی بر سخن خود صحّه میگذارد:
تاتوانی دلی به دست آور دل شکستن هنر نمیباشد (فرشیدورد، ۱۳۸۸: ۴۲۰).
با وجود این، به دلایل مختلفی به کار بردن زیاد آن توصیه نمیشود:
۱) در زبان محاوره به ندرت از این فعل استفاده میشود و بیشتر در گفتارهای جدی و اداری کاربرد دارد (کافی، ۱۳۷۸: ۱۸۴).
۲) «میباشد» به مثابه فعل اسنادی تفاوتی با فعل «است» ندارد و نیازی نیست که جانشین آن شود.
در نهایت، میتوان گفت که تکرار فعل عیب محسوب نمیشود و افعالی مانند «نمود»، «گشت» و «میباشد» غلط نیست؛ ولی به دلایل ذکر شده بهتر است از استعمال آنها به جای «کرد»، «شد» و «است» پرهیز کرد.
۷ـ ۱ـ ۱. کاربرد صحیح افعال
فعل جزء مهم و لازم جمله است که کاربرد صحیح آن بر ساختمان جمله تأثیر مثبت میگذارد و موجب درک درست کلام میشود. این کلمه که بر وقوع یا لاوقوع کاری در سه زمان گذشته و حال و آینده دلالت میکند، از دو بخش بن و شناسه تشکیل میشود. مجموع این دو جزء ۴ مفهوم کار، زمان شخص و شمار را میرساند که به منظور رساندن صحیح این مفاهیم باید در به کار بردن صحیح جزء اصلی و جزء متغیر آن دقت کرد. برای مثال، اینکه مفهوم فعل و زمان را بیان میکند، باید متناسب با جمله باشد تا مغایرتی با مفهوم نداشته باشد و شناسه که شخص و عدد فعل را میرساند با نهاد مطابقت داشته باشد.
یکی از ویژگیهای مهم فعل، جنبه های آن است که خیامپور سه جنبه و مایه تشخیص و امتیاز را برای هر فعل در نظر میگیرد. این جنبه ها عبارتند از: شخص، زمان و وجه که توجه به این سه جنبه در بررسی فعل اهمیت بسیاری دارد و ویراستاران موظفاند در ویرایش آثار به این جنبه ها توجه کنند.

در سال ۱۸۰۶، تجارت یخ آغاز شد. تجارت یخ در شمال امریکا یک کسب و کار پر رونق تلقی می شد. یخ در محفظه­ی قطارهای عایق شده توسط عایق های چوب پنبه به قطر۳۰ سانتی­متر به ایالت های جنوبی امریکا منتقل می­شد. معاملات یخ در چند کشور دیگر از جمله بریتانیا، روسیه، کانادا، نروژ و فرانسه نیز محبوب بود. در این کشورها یخ یا از مناطق سردتر منتقل می شد و یا در فصل زمستان برداشت و در خانه های یخ ذخیره شده تا در تابستان استفاده شود. تجارت یخ در سال ۱۸۷۲ به اوج خود رسید هنگامی که امریکا به تنهایی ۲۲۵٫۰۰۰ تن یخ به کشورهای مختلف از جمله چین و استرالیا صادر می کرد. با این حال، با ظهور تبرید مصنوعی تجارت یخ به تدریج کاهش یافت.
۱-۱-۱ تبرید مصنوعی
تاریخ تبرید مصنوعی در سال ۱۷۵۵ آغاز شد، اساس سیستم تبرید مدرن، توانایی مایعات برای جذب مقدار زیادی حرارت (گرمای نهان) به عنوان جوش و تبخیر می باشد. ویلیام کولن (William Cullen) از دانشگاه ادینبورگ این روش را در سال ۱۷۵۵ با قرار دادن آب در تماس حرارتی با اتر تحت یک گیرنده از یک پمپ خلاء نشان داد. میزان تبخیر اتر با توجه به پمپ خلاء افزایش یافته و آب می تواند منجمد شود. این فرایند شامل دو مفهوم ترمودینامیکی، فشار بخار و گرمای نهان است. مایع در تعادل گرمایی با بخار خود، در فشاری به نام فشار اشباع، که بستگی به درجه حرارت دارد، قرار دارد. به عنوان مثال اگر فشار آب روی اجاق گاز افزایش بیابد، آب نیز در دمای بالاتری به جوش می ­آید. مفهوم دوم این است که تبخیر مایع نیاز به گرمای نهان بالایی در طول تبخیر دارد. اگر گرمای نهان از مایع گرفته شود، مایع سرد می شود. تا زمانی که پمپ خلاء فشار را در فشار اشباع حفظ کند درجه حرارت اتر مورد نظر ثابت باقی خواهد ماند. این امر مستلزم حذف تمام بخارات تشکیل شده به علت تبخیر می­باشد. وقتی درجه حرارت پایین مورد نظر باشد، باید فشار اشباع پایین تر بیاید که توسط پمپ خلاء انجام می شود. جزئی از سیستم تبرید مدرن که امروزه در آن خنک کنندگی انجام می شود با این روش تولید شده است که اواپراتور (Evaporator) نام دارد. در این فرایند خنک سازی بخارات باید به صورت سیکل بسته به حالت مایع بازیافت شود تا به طور مداوم چرخه انجام شود. فرایند تراکم نیاز به دفع گرما به محیط اطراف دارد، این امر را می توان در درجه حرارت محیط با افزایش فشار تراکم انجام داد. فرایند تراکم در نیمه دوم قرن هجدهم کشف شد. یو. اف. کلوت و جی. مونگ اسید سولفوریک مایع (So2) را در سال ۱۷۸۰ کشف نمودند در حالی که ون ماروم و ون تروستویک آمونیاک مایع را در سال ۱۷۸۷ کشف کردند. نکته مهم این است که، بخارهای تبخیر شده می تواند در درجه حرارت بیشتر از محیط اطراف متراکم شود. در نتیجه کمپرسور نیاز دارد در فشار بالا بماند. اولیور ایوانز یک سیکل تبرید بسته برای تولید یخ بوسیله اتر تحت مکش توصیف کرد. شکل (۱-۱) سیکل تبرید بسته برای تولید یخ به وسیله اتر تحت مکش را نشان می دهد[۱].

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شکل (۱- ۱) سیکل تبرید بسته برای تولید یخ به وسیله اتر تحت مکش
در شکل بالا سیال سرد کننده (اتر و یا مایع فرار دیگر) در اواپراتور (B) گرما را از آب اطرافش در ظرف (A) گرفته، پمپ © بخار دور تساوی و آن را فشرده به فشار بالاتر که در آن می توانید به مایعات در لوله های متراکم D، دادن حرارت به آب در رگ مایع E. چگال جریان از طریق وزن لود H شیر، که حفظ اختلاف فشار بین کندانسور و اواپراتور. پمپ کوچک در بالای H برای شارژ دستگاه با مبرد استفاده.
الکساندر توینگ (Alexander Twining) در سال ۱۸۵۰ اختراعی را ثبت کرد که برای سیستم فشرده سازی بخار از اتر و آمونیاک (NH3) و دی اکسید کربن (CO2) استفاده می کند. جیمز هریسون در سال ۱۸۵۶ مسئول ساخت یک سیستم تبرید تراکم بخار عملی بود. وی سیستم فشرده سازی بخار با بهره گرفتن از اتر، الکل و آمونیاک را در آن زمان ساخت. چارلز تیلیر از فرانسه در سال ۱۸۶۴، یک سیستم تبرید با بهره گرفتن از دی متیل اتر ساخت که نقطه جوش نرمال آن ۲۳٫۶- درجه سانتیگراد بود[۲]. دیوید بویل (David Boyle)، اولین سیستم آمونیاک را در سال ۱۸۷۱ در سان فرانسیسکو ساخت. همچنین جان انریت یک سیستم مشابه در سال ۱۸۷۶ در بوفالو نیویورک ساخت. فرانتس ویلهانسون در آلمان در سال ۱۸۸۶ با دی اکسید کربن (CO2) و بر اساس سیستم فشرده سازی بخار سیستم تبریدی ایجاد کرد. کمپرسور دی اکسید کربن نیاز به فشار حدود ۸۰ اتمسفر داشت و در نتیجه ساخت و ساز آن بسیار سنگین بود. لینده در سال ۱۸۸۲ و لاو در سال ۱۸۸۷ تلاش کردند تا سیستم های مشابهی در ایالات متحده آمریکا بسازند. سیستم دی اکسید کربن یک سیستم بسیار امن است و تا سال ۱۹۶۰ در کشتی ها برای تبرید مورد استفاده قرار می گرفت. رائول پیکتت با بهره گرفتن از مبرد گوگرد دی اکسید (SO2) در همان زمان این سیکل را درست کرد اما فشار آن به اندازه ای بود که هوا به درون آن نشت می کرد. پالمر در سال ۱۸۹۰ از اتیل کلرید (C2H5Cl) در کمپرسور های دوار استفاده کرد. او برای کاهش اشتعال پذیری اتیل کلرید ، آن را با برومو اتان (C2H5Br) مخلوط کرد. ادموند کپلند و هری ادواردز در سال ۱۹۲۰ از ایزو بوتان در یخچال فریزرهای کوچک استفاده کرد. آنها در سال ۱۹۳۰ مبرد را با مبرد متیل کلرید (CH3Cl) جایگزین کردند[۳].
یخچال فریزر خانگی با بهره گرفتن از یخ طبیعی (جعبه یخ خانگی) در سال ۱۸۰۳ اختراع شد و برای تقریبا ۱۵۰ سال بدون تغییر زیادی مورد استفاده قرار گرفت. تلاش ها، به منظور توسعه یخچال و فریزر خانگی با بهره گرفتن از سیستم های مکانیکی از سال ۱۸۸۷ شروع شد. یخچال و فریزر مکانیکی خانگی اولیه پر هزینه بودند، و نیز به صورت خودکار نبودند و خیلی قابل اعتماد نبودند. با این حال، توسعه یخچال فریزر مکانیکی خانگی در مقیاس بزرگ بود ولی توسعه کمپرسورهای کم بود. شرکت جنرال الکتریک برای اولین بار یخچال و فریزر های خانگی را در سال ۱۹۱۱ معرفی کرد، یخچال های مکانیکی خانگی در سال ۱۹۱۸ در ایالات متحده آمریکا به طور گسترده راه اندازی شد. در سال ۱۹۲۵ ، ایالات متحده آمریکا حدود ۲۵ میلیون یخچال و فریزر های خانگی تولید کرد که تنها ۷۵۰۰۰ عدد از آنها مکانیکی بودند. در یخچال و فریزرهای اولیه به طور عمده از دی اکسید گوگرد به عنوان مبرد استفاده می شد. ولی با این حال در بعضی ها نیز از کلرید متیل و کلرید متیلن استفاده می شد. در سال ۱۹۳۰ این مبرد توسط فریون۱۲ (R-12) جایگزین شد،. در ابتدا، کمپرسور این یخچال ها از نوع کمپرسور باز بود که به تسمه مجهز بودند. شرکت جنرال الکتریک در سال ۱۹۲۶ برای اولین بار از یخچال و فریزری با یک کمپرسور بسته و غیر قابل نفوذ (هرمتیک) رونمایی کرد. خیلی زود کمپرسور باز به طور کامل توسط کمپرسور های غیر قابل نفوذ جایگزین شد. ابتدا کندانسور یخچال و فریزرها از آب سرد استفاده می کردند، اما خیلی زود با کندانسورهایی که با هوا، سرد می شود جایگزین شدند.
یخچال فریزر های خانگی بر اساس اصل جذب برای اولین بار توسط شرکت الکترولوکس در سال ۱۹۳۱ در سوئد، ساخته شده است. در ژاپن یخچال های مکانیکی برای اولین بار در سال ۱۹۲۴ ساخته شد. اولین بار یخچال و فریزر های خانگی جداگانه در سال ۱۹۳۹ معرفی شدند. استفاده از یخچال و فریزر مکانیکی پس از جنگ جهانی دوم به سرعت در سراسر جهان گسترش یافت. در حال حاضر در یخچال و فریزر مدرن از مبرد HFC ، R-134A ( تترا فلورو کربن ) و یا ایزو بوتان استفاده می شود. ولی تعداد کمی از یخچال و فریزر خانگی هنوز از همان مبرد های قدیمی مخرب لایه اوزن استفاده می کنند.
ایستمن کداک (Eastman Kodak) اولین سیستم تهویه مطبوع را در سال ۱۸۹۱ در نیویورک برای ذخیره سازی فیلم عکاسی استفاده کرد. سیستم تهویه مطبوع در یک ماشین چاپ در سال ۱۹۰۲ و در یک تلفن در هامبورگ در سال ۱۹۰۴ استفاده شد. این سیستم در کارخانجات تنباکو و کارخانجات نساجی در حدود سال ۱۹۰۰ استفاده شد. اولین سیستم تهویه مطبوع در یک خانه در فرانکفورت در سال ۱۸۹۴ نصب شد. یک کتابخانه خصوصی در سنت لوئیس آمریکا در سال ۱۸۹۵ نیز از تهویه مطبوع استفاده کرد.
توسعه گسترده تهویه مطبوع را به دانشمند و صنعتگر آمریکایی ویلیس کریر (Willis Carrier) نسبت می دهند. کریر کنترل رطوبت را در سال ۱۹۰۲ مورد مطالعه قرار داد و یک نیروگاه تهویه مطبوع مرکزی بوسیله تمیز کردن هوا در سال ۱۹۰۴ طراحی کرد. در حال حاضر تهویه مطبوع به طور گسترده در مناطق مسکونی، ادارات، ساختمان های تجاری، فرودگاه، بیمارستان ها، اتومبیل، هواپیما و غیره استفاده می شود. صنعت تهویه مطبوع تا حد زیادی مسئول رشد صنایع مدرن الکترونیکی، دارویی، شیمیایی و غیره است. امروزه اکثرا از سیستم های تهویه مطبوع تبرید تراکمی و یا تبرید جذبی استفاده می شود، که ظرفیت آنها از چند کیلو وات تا چند مگاوات متفاوت است.
شکل (۱-۲) اجزای اصلی یک سیستم تبرید تراکمی را نشان می دهد. همانطور که از شکل پیدا است سیستم پایه ای شامل اواپراتور، کمپرسور، کندانسور و شیر انبساط می باشد. اثر تبرید در منطقه سرد به صورت گرماگیری و تبخیر مبرد، در اواپراتور استخراج می شود. بخار مبرد از اواپراتور به کمپرسور رفته و فشار آن بالا می رود. از این رو زمانی که فشار بالا می رود، درجه حرارت مبرد بالا رفته و از طریق کندانسور دفع می شود، و تقطیر بخار به مایع صورت می گیرد. برای تکمیل این چرخه، مایع فشار بالا با عبور از شیر انبساط دچار کاهش فشار و افت دمای شدید می شود. مبرد با فشار کم و دمای کم به اواپراتور رفته و با گرفتن گرما از منطقه سرد، تبخیر می شود. باید توجه کرد که این سیستم در یک چرخه بسته است و نیاز به ورودی کار به صورت مکانیکی دارد که دوباره کمپرسور آن را تامین می کند.
شکل (۱- ۲) شماتیک پایه ای و اولیه از سیستم تبرید تراکمی
سیستم تبرید همچنین می تواند به عنوان یک پمپ گرما استفاده شود، که در خروجی آن گرما به وسیله ی کندانسور می شود. روش دیگر، سیستم تبرید می تواند برای خنک کنندگی در فصل تابستان و گرم کردن در فصل زمستان استفاده می شود. این سیستم ساخته شده است و در حال حاضر در دسترس می باشد[۴].
شکل (۱-۳) اجزای اساسی سیستم تبرید جذبی را نشان می دهد. در سال ۱۹۲۲، بالزار فون و کارل مونترز سیستم سه سیالی اختراع کردند که نیاز به پمپ ندارد. گرمای بر مبنای پمپ حبابی برای به گردش در آوردن محلول های ضعیف و قوی مورد استفاده قرار می­گرفت، و هیدروژن به عنوان گاز غیر قابل میعان به منظور کاهش فشار جزئی آمونیاک در اواپراتور استفاده شد.
سیستم های تبرید با گیره - مونترز هنوز به طور گسترده ای در برنامه های کاربردی خاص مانند اتاق های هتل استفاده می شود. شکل (۱-۴) طرح کلی از سیستم تبرید جذب بخار مایع سه گانه را نشان می دهد[۵] .
شکل (۱- ۳) اجزای ضروری سیستم تبرید جذبی
شکل (۱- ۴)اجزای ضروری سیستم تبرید جذبی
تلاش هایی برای اجرای سیستم جذب بخار توسط انرژی خورشیدی با بهره گرفتن از صفحه تخت خورشیدی شده است. چندین سیستم های تبرید جذب انرژی خورشیدی کوچک در حدود سال ۱۹۵۰ در چندین کشور ساخته شده است. سیستم تبرید خورشیدی در تاشکند، اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۵۳ نصب شد که می توانست ۲۵۰ کیلوگرم یخ در هر روز تولید کند. در این سیستم از یک آینه سهموی به مساحت ۱۰ متر مربع برای تمرکز تابش خورشیدی استفاده می شود.
توجه جدی به سیستم های تبرید خورشیدی از سال ۱۹۶۵، با توجه به کمبود منابع انرژی سوخت های فسیلی زیاد شده است. سیستم های مبتنی بر لیتیم برمید و آب برای اهداف تهویه مطبوع توسعه یافته اند. اولین سیستم تهویه مطبوع خورشیدی در یک خانه خورشیدی آزمایشی در دانشگاه کوئینزلند، استرالیا در سال ۱۹۶۶ نصب شد. بعد از آن، از سیستم انرژی خورشیدی در بسیاری از نقاط جهان از جمله هند استفاده شد. در سال ۱۹۷۶، حدود ۵۰۰ سیستم جذب انرژی خورشیدی در آمریکا وجود داشت. تقریبا تمام این سیستم به لیتیم برمید و آب استوار بود که به درجه حرارت بسیار بالا نیاز ندارند. این سیستم به طور عمده برای تهویه فضا مورد استفاده قرار گرفت. اگر چه بهره وری از این سیستم های بدلیل محدودیت فضا و همچنین کم بودن ظرفیت پنل های خورشیدی ضعیف است، ولی آنها را می توان در مناطق دور افتاده و روستایی که در آن فضای زیادی وحود دارد و محدودیت وحود برق دارند استفاده کرد. به علاوه ، این سیستم سازگار با محیط زیست است و همچنین انرژی خورشیدی پاک و تجدید پذیر است.
از سال ۱۹۵۰ در سیستم خورشیدی جذب تبرید از آمونیاک ، تیوسیانات سدیم، کربن فعال، زئولیت به عنوان جاذب و از آمونیاک، الکل و یا فلورو کربن به عنوان مبرد نیز مورد استفاده قرار گرفت. این سیستم همچنین به کمپرسور نیاز ندارند. بخار مبرد توسط جذب پتانسیل جاذب ذخیره شده دربستر جاذب هدایت می شود. و آن به اواپراتور یا کندانسور، که متشکل از مبرد خالص است متصل می شوند. در سیستم جذب متناوب، در طول شب مبرد تبخیر شده و در زغال چوب و یا زئولیت اثر خنک کننده فعال جذب می شود. در طول روز، بستر جاذب تابش خورشیدی را جذب کرده و مبرد در بستر مناسب ذخیره می شود. این بخار مبرد متراکم برای استفاده در شب در مخزن کندانسور ذخیره می شود. بنابراین، این سیستم شامل یک بستر جاذب و یک مبدل حرارتی است، که به عنوان یک کندانسور یا اواپراتور در طول شب عمل می کند. از جفت آنها می­توان برای به دست آوردن یک خنک کننده به طور مداوم استفاده شود.
اگر هوا در فشار بالا گسترش یابد دمای آن کاهش خواهد یافت. این واقعیت در اوایل قرن۱۸ شناخته شد. دالتون و گی جوساک آن را در سال ۱۸۰۷ مورد مطالعه قرار دادند. سعدی کارنو آن را به عنوان یک پدیده شناخته شده در سال ۱۸۲۴ ذکر کرد. با این حال، دکتر جان گوری یک پزشک در فلوریدا یک دستگاه توسعه یافته در سال ۱۸۴۴ برای تولید یخ برای تسکین بیماران مبتلا به تب خود ساخت. این دستگاه برای هوای فشرده تا ۲ اتمسفر استفاده می شود. فشار و آب نمک برای تولید یخ در دمای۷- درجه سانتیگراد مورد استفاده قرار گرفت. الکساندر کارنگی کرک در سال ۱۸۶۲ یک دستگاه خنک کننده چرخه هوا ساخت. در این سیستم از موتور بخار برای اجرای کمپرسور آن استفاده می شود. با بهره گرفتن از افزایش نسبت تراکم از ۶ تا ۸ ، آقای کرک توانست درجه حرارت را به میزان کمی کاهش دهد. پل گیفورد در سال ۱۸۷۵ به نوع کامل باز ماشین آلات دست یافت. و بیشتر توسط تی بی، پلیسی، ای، هاسلم، هنری بل و جیمز کلمن بهبود یافته است. فرانک آلن (Frank Allen) در نیویورک یک ماشین توسعه یافته چرخه بسته با بهره گرفتن از فشار بالا به منظور کاهش میزان حجم جریان ساخت. این دستگاه “ماشین تراکم هوا” نامگذاری شد. امروزه چرخه تبرید هوا تنها در هواپیمایی که کمپرسور توربو می تواند نرخ حجم جریان زیادی تحمل کنند استفاده می شود. شکل (۱-۵) طرح کلی یک سیستم تبرید چرخه هوا نوع باز را نشان می دهد. سیستم اولیه ای که در اینجا نشان داده شده است شامل یک کمپرسور، منبسط کننده و مبدل های حرارتی می باشد. هوای اتاق سرد از فشرده سازی کمپرسور بوجود می آید. گرما و فشار بالای هوا، گرما را به آب سرد در مبدل حرارتی رد می کند. اما گرما از هوای فشار بالا به منبسط کننده گسترش می یابد. هوای سرد پس از انبساط به اتاق برای تامین سرما ارسال می شود. گسترش این کار تا حدودی کار فشرده سازی را جبران می کند. از این رو منبسط کننده و کمپرسور در یک محور مشترک نصب شده ­اند[۶].
شکل (۱- ۵) شماتیک اولیه ای از نوع باز سیستم تبرید چرخه هوا
اگر آب را به یک اتاق که در فشار کم نگهداری می شود، اسپری کنیم، بخشی از آب بخار می شود. به دلیل آنتالپی تبخیر، آب باقی مانده در محفظه در دمای و فشار اشباع خنک خواهد شد. بدیهی است که درجه حرارت پایین تر فشار کمتری مورد نیاز است. انجماد آب در ۰ درجه سانتیگراد است از این رو درجه حرارت پایین تر از ۴ درجه سانتیگراد را نمی توان با آب به دست آورد. در این سیستم، برای کشیدن بخار تبخیر شده، از بخار با سرعت بالا استفاده می­ کنند. فشار بالای بخار محرکه از طریق نازل همگرا و یا واگرا عبور می کند، جایی که سرعت آن سرعت صوت یا مافوق صوت بوده و با فشار ۰٫۰۰۹ کیلو پاسکال در ناحیه کم فشار است و دمای آن ۴درجه سانتیگراد می­باشد. بخار با سرعت بالا از کندانسور عبور می کند که کندانسور تحت فشار ۵٫۶ تا ۷٫۴ کیلو پاسکال و درجه حرارت ۳۵ تا ۴۵ درجه سانتیگراد است. بخار محرکه و بخار تبخیر هر دو در حال فشرده سازی و بازیافت هستند. این سیستم با عنوان سیستم تبرید جت بخار شناخته شده است. شکل زیر یک طرح کلی از سیستم را نشان می دهد. این سیستم نیاز دارد در خلاء مناسبی نگه داری شود. گاهی اوقات، تقویت کننده ی اجکتور برای این منظور استفاده می شود. این سیستم ها با انرژی درجه پایینی که بخار فرایند در کارخانه های شیمیایی یا یک دیگ بخار دارد هدایت می شود. شکل (۱-۶) شماتیک سیستم تبرید جت بخار را نشان می­دهد.
شکل (۱- ۶) شماتیک سیستم تبرید جت بخار
در سال ۱۸۳۸ ، پلتان طرحی برای فشرده سازی بخار با بهره گرفتن از جت بخار ارائه شد. در حدود سال ۱۹۰۰، توسط چارلز پارسونز انگلیسی امکان کاهش فشار توسط اثر افزودنی حباب از جت بخار مورد مطالعه قرار گرفت. با این حال، اعتبار ساخت سیستم تبرید جت بخار به مهندس، موریس لیبلانس (Maurice Leblanc) بخاطر توسعه سیستم در سال ۱۹۰۷-۱۹۰۸ داده می شود. در این سیستم، برای تولید جت بخار با سرعت بالا ( حدود ۱۲۰۰ متر بر ثانیه) از یک پرتاب کننده استفاده می شود. که بر اساس طراحی لیبلانس در اولین سیستم های تجاری توسط وستینگهاوس در سال ۱۹۰۹ در پاریس ساخته شد. اگر چه بهره وری از جت بخار سیستم تبرید کم بوده، اما آن هنوز هم به عنوان آب بی ضرر مورد توجه است و سیستم با بهره گرفتن از بخار خروجی از یک موتور بخار می تواند اجرا شود. از سال ۱۹۱۰ به بعد، این سیستم تبرید به طور عمده در کارخانه های لبنی مورد استفاده قرار گرفت، در سال ۱۹۲۶ در کارخانه های شیمیایی، کشتی های جنگی استفاده شد، فولان دستگاه ها را با معرفی چند مرحله ای تبخیر و تراکم مکش بخار بهبود داد. بین سال های ۱۹۲۸-۱۹۳۰ ، توجه زیادی به این نوع سیستم ها در ایالات متحده آمریکا شد. در آمریکا به طور عمده برای تهویه و سرمایش کارخانه ها، سالن های سینما، کشتی ها و حتی واگن قطارها مورد استفاده قرار گرفت. شرکت های متعددی مانند وستینگهاوس، اینگرسول رند و کریر تولید تجاری این سیستم ها را از سال ۱۹۳۰ آغاز کردند. با این حال، به تدریج این سیستم ها توسط سیستم جذبی کارآمدتر با بهره گرفتن از لیتیم برمید و آب جایگزین شد. ولی برخی از کشورهای شرقی اروپا مانند چکسلواکی و روسیه تولید این سیستم ها را تا اواخر سال ۱۹۶۰ ادامه دادند.
۱-۱-۲ سیستم های تبرید حرارتی
در سال ۱۸۲۱ فیزیکدان آلمانی تی.جی. سیبک گزارش داد که هنگامی که دو فلز غیر مشابه در دو دمای مختلف به هم متصل می شوند، نیروی محرکه الکتریکی (EMF) نگهداری شده توسعه می یابد، و در نتیجه جریان الکتریکی EMF متناسب با اختلاف دما تولید می شود. در سال ۱۸۳۴، یک دانشمند فرانسوی، به نام جی پلتیر اثر معکوس را مشاهده کرد، به عنوان مثال، سرمایش و گرمایش بوجود آمده از اتصال دو موادی غیر مشابه وقتی جریان مستقیم از آنها عبور می کند، میزان انتقال حرارت با جریان متناسب است.
شکل (۱- ۷) سیستم تبرید حرارتی به وسیله مواد نیمه هادی
۱-۱-۳ سیستم های لوله گردابی
در سال ۱۹۳۱، ژرژ رنگو (Georges Ranque) یک پدیده جالب به نام “اثر رنگو ” یا ” اثر گردابی” را کشف کردند. تزریق مماس هوا در لوله استوانه ای وادارمان می­کندتصریح این جمله که :"یک حرکت چرخشی با تولید همزمان فرار هوای داغ به هوای سرد و فرار هوای سرد به هوای داغ توسعه پیدا می کند. رودلف هیلش (Rudolph Hilsch) ، فیزیکدان آلمانی، نیز این اثر را مورد مطالعه قرار داده است. اگر چه بهره وری از این سیستم بسیار کم است، ولی به دلیل سادگی قسمت های مکانیکی و خنک کنندگی فوری آن، بسیار جالب توجه است. و حتی برای قسمت­ هایی که در آن منبع هوای فشرده وجود دارد مناسب است. امروزه لوله­های گردابی به عنوان منبع توان برای فشرده سازی هوا مورد استفاده قرار می گیرد، زیرا اجزاء متحرک ندارد، و از یک طرف هوای گرم و از طرف دیگر هوای سرد تولید می­ کند. حجم و دمای هوای گرم اگزوز با دریچه­ای قابل تنظیم است. تنظیم درجه حرارت از ۴۶- درجه سانتیگراد تا ۱۲۷ درجه سانتیگراد امکان پذیر است. هوای فشرده از لوله های پیچ خورده عبور کرده و پس از عبور از نازل از سوراخ داخلی آن می گذرد. این نازل هوا را به صورت حرکت گردابی تنظیم می­ کند. این جریان با چرخش هوا و عبور کردن از لوله های آب گرم در یک پوسته، شبیه به یک گردباد است. شیری در انتهای لوله تعبیه شده که اجازه می دهد تا قسمتی از هوای گرم فرار کنند. و قسمی که فرار نمی­کند، از لوله عبور کرده وارد گرداب دوم در داخل منطقه کم فشار می­ شود. گرما و دود از طریق انتهای دیگر تخلیه می­ شود. در حال حاضر از این سیستم برای خنک کردن قطعات ماشین، خنک کننده های الکترونیکی و همچنین در لباس کارگران معدن و آتش نشان­ها استفاده می شود[۷].
با پیشرفت جوامع بشری و عوض شدن ساختار معماری و تغییر سبک زندگی انسان ها از سنتی به مدرن نیازهای جدیدی نیز پدید آمدند. بشر جدید برای در امان ماندن از شرایط جوی و طبیعت دست به اختراع وسایل و ابزار آلات متنوعی نموده است. یکی از وسایل ابداعی بشر برای در امان ماندن از تغییرات دمایی و جوی کولر است که این وسیله نیز از زمان پدید آمدن تا به امروز تغییرات عمده ای نموده است. کولر علاوه بر تغییر ساختاری در انواع مختلفی نیز وجود دارد که از مهمترین و مشهورترین آن می توان به کولر آبی و کولرگازی اشاره نمود .باید توجه داشت که هریک از انواع کولرگازی و کولر آبی برای شرایط جو ی و اقلیمی مخصوصی مناسب هستند مثلا کولرگازی برای محیط های شرجی مناسب تر از کولر های آبی می باشند. در واقع هدف اصلی در همه انواع کولرها سرد نگه داشتن و یا به عبارتی خنک نگه داشتن محیط زندگی است. کولر آبی به شکلی که امروزه استفاده می شود را یک آمریکایی در سال ۱۹۰۰ ساخت[۸].
کولر گازی را ولیس کریر در سال ۱۹۰۲ میلادی اختراع کرد. بعد از آقای کریر که پایه گذار کولر گازی ها بودند کار های متنوع زیادی در رابطه با بهتر کردن آنها انجام گرفت اما همه ی آنها از اصول اولیه سیستم تبرید تراکمی استفاده می کردند و تا کنون نیز این سیستم ها با همان روند و تغییرات ساختاری به کارشان ادامه می دهند[۹].
۱-۱-۴ اصول کار سیستم های تراکمی
در کولر گازی مانند یخچال از تبدیل گاز به مایع با افزایش فشار و سپس از سرمای ایجاد شده به هنگام تبدیل گاز مایع به حالت گاز (بصورت فوران) برای رسیدن به هدف مورد نظر که همان خنک نمودن فضای داخل ساختمان است استفاده می شود.بر اثر کار کمپرسور، گاز تحت فشار قرار گرفته (قدری گرم شده)و وارد لوله رفت می شود .برای کاستن از دمای گاز تحت فشار قرار گرفته ، آن را وارد کندانسور نموده و هوایی که توسط پروانه کندانسور به آن می وزد،گرمای لوله ها که در واقع از گرمای گاز جاری در آن ها ایجاد شده را به خارج از محیط هدایت می کند. در این مرحله گاز تا حدودی خنک می شود. پس از کندانسور، گاز از درایر عبور می کند تا رطوبت ویا رسوباتی را که احتمالا” از جداره های داخلی لوله های کندانسور جدا شده از آن سلب شود. گاز خشک و تمیز پس از درایر وارد لوله مویی می شود. از آن جا که سطح مقطع لوله مویی بسیار کمتر از سطح مقطع کندانسور و یا ورودی درایر است، گاز تحت فشار زیاد به حالت مایع تبدیل می شود، کمپرس کمپرسور، گاز مایع را از لوله مویی عبور داده و وارد اوپراتیور می کند. تفاوت سطح مقطع دو محیط (سطح مقطع لوله های اواپریتور بسیار بیشتر از لوله مویی است)به گاز جاری اجازه فوران داده و گاز در حال فوران تولید سرما می کند. سرما، سطح اواپراتور را در اختیار گرفته و هوایی که توسط پروانه از اواپراتور به آن برخورد می کند، این سرما را وارد محیط می سازد. فریون ۲۲ پس از اواپراتور به لوله بر گشت کمپرسور باز می گردد تا مجددا"مسیر قبلی را طی نماید. به این ترتیب و به تدریج سرمای ایجاد شده در اواپریتور، دمای محیط را تحت تاثیر قرار داده و محیط را معتدل و خنک می سازد]۱۱[.
وظایفی که کولر گازی بر عهده دارد به شرح زیر است:
الف)کنترل دما : هدف بالا بردن، پایین آوردن و به عبارت دیگر کنترل دما در درجه حرارت مورد نیاز فضا می باشد.
ب)کنترل میزان و سرعت وزش هوا : با توجه به شرایط موجود میزان هوای مورد نیاز جهت تهویه، اگزوست، هوای تازه و سرعت وزش آن تعیین می گردد.
ج)کنترل رطوبت: با توجه به رطوبت مورد نیاز عمل رطوبت زنی یا رطوبت گیری انجام میشود.
د)گرفتن گرد و غبار و به عبارتی تصویه هوا: این عمل باعث محافظت کویل و اواپراتور از گرفتگی توسط ذرات موجود در هوا از ذرات آلاینده پاک می گردد.
مصرف انرژی این سیستم تبرید بالا بوده، اما طی این مدت کارهایی برای پیشرفت و کم کردن مصرف آن انجام شده که به اختصار توضیح داده می شود.
۱-۱-۵ تکنیک های بکار رفته در سیستم های تبرید برای کاهش مصرف انرژی
۱-۱-۵-۱ اینورتر (Invertor) دار کردن سیستم های تهویه مطبوع
اینورتر به معنای وارونه گردان یا معکوس کننده می باشد و در سیستم های کمپرسوری به معنای دور متغیر بوده به طوری که چرخش کمپرسور دورانی و سرعت آن متغیر است و بسته به دما و رطوبت تنظیمی توسط کاربر دورکمپرسورکم یا زیاد می شود و هیچ وقت کمپرسور در زمانی که به دمای دلخواه کاربر برسد خاموش کامل نمی شود فقط دور آن کم شده و با حداقل مصرف برق کارمی کند و بسته به نیاز مجدد شروع به کار با دور بالا می کند پس همیشه دور کمپرسور زیاد یا در جهت عکس کم شده و به اصطلاح کمپرسور استارت اضافه نمی کند و عمل اتومات کردن و استارت کردن کمپرسور که علت اصلی مصرف زیاد برق است در این سیستمهای اینورتر اتفاق نمی افتد.
همانطور که می دانیم، کولر گازی دستگاهی پر مصرف است و سیکل ساده ای دارد، یعنی از یک موتور، کمپرسور و بدنه توزیع هوا در فضا یا همان صفحات تشکیل شده است. آنچه که شرکت ها را به سمت تولید اینورتر کشاند، رفع نقیصه کولرهای گازی در مصرف بالای انرژی بود. اینورتر در واقع با تغییر فرکانس و ولتاژ برق باعث کاهش مصرف شده و تمام عملکرد دستگاه هوشمند می باشد. کمپرسورهای اینورتر عمدتا” با مبرد جدید۴۱۰R- که سازگار با محیط زیست است کار می کند و در نتیجه راندمان دستگاه بالاتر می باشد. کولرهای گازی اسپلیت مدل اینورتر بین ۳۰ الی ۵۰ درصد کم مصرف تر می باشند هرچند قیمت بالاتری دارند.
مزایای اصلی سیستم اینورتر به شرح ذیل است:
صرفه جویی در مصرف انرژی از ۳۰% تا ۵۰%
سرمایش سریع به وسیله بازده بالا